zaterdag 19 januari 2008

Don Quichot

Cervantes Saavedra, Miguel de (1989 Nederlandse vertaling 10e druk), De geestrijke ridder Don Quichot van de Mancha. Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij BV.

Uit de bieb op de stapel

Het moest maar eens gaan sneeuwen

Jansen, Tjitske (2003), Het moest maar eens gaan sneeuwen. Amsterdam: uitgeverij Podium.

Nieuw op de stapel.

vrijdag 11 januari 2008

De geschiedenis van mijn gekte

Saks, Elyn (2007), De geschiedenis van mijn gekte: Leven met schizofrenie. Amsterdam: Uitgeverij Luiting - Sijthoff B.V.

Dit is een aangrijpende vertelling over het leven van een patiënt, iemand met een ziekte. Elyn lijdt al vanaf haar adolescentie aan wanen, het horen van stemmen en dwanggedachten. In iets meer dan de eerste helft van het boek laat ze zien hoe ze hier mee opgroeit en probeert volwassen te worden. De beschrijving van het totale verlies van controle ten tijde van de enkele psychosen die op haar pad komen, was voor mij als lezer niet te bevatten. De gruwelijke behandelingen op sommige psychiatrische afdeling gaven me een naar gevoel en de wens iets voor haar te kunnen doen. Uit het boek lijkt de hand van Elyn in een noodkreet de lezer te wenken haar uit het verhaal te trekken, haar de aandacht te geven die ze zo nodig heeft en verdient.

De worsteling van jaren met haar ziekte, voert terug op een belangrijke karaktertrek die door een paar kerngebeurtenissen versterkt wordt. Het afkickprogramma waar ze - vanwege het roken van één jointje - van haar 16de tot haar 18de aan mee moet doen, en waar gedrild wordt dat je met wilskracht elk probleem kunt overwinnen. En daarnaast de instelling van haar ouders die daarin niet verschilt: je moet sterk zijn en goed je best doen en dan kun je alles aan.
Elyn blijft heel lang vechten tegen haar ziekte, die zij niet als zodanig accepteert. "Er is iets mis met mij, maar dat komt omdat ik niet goed genoeg mijn best doe", is de gedachte die zich in haar hoofd heeft genesteld. En daarmee verklaart ze ook meteen haar negatieve grondhouding tegenover medicijngebruik. Dat toont aan dat je slap bent en het zelf niet kunt oplossen.
Ze studeert en is - mede dankzij haar wilskracht en overcompensatiedrang vanwege haar minderwaardigheidsgedachten - een uitmuntend student. Succesvol in haar studie en carrière, lukt het haar maar niet om sociaal te aarden. Ze is veel alleen en heeft moeite met het aangaan van relaties, zowel vriendschappelijk als intiem.

Halverwege het boek, wanneer ze aankomt op het punt dat ze naast een succesvolle carrière er ook in slaagt haar ziekte meer en meer te controleren - mede dankzij medicijnen en zeer intensieve psychotherapie en later ook analyse - verandert de stijl en het perspectief. Vanuit het meekijken door haar ogen met Elyn in haar ontwikkeling naar de volwassene, die rond haar veertigste in staat blijkt het moeten - voldoen aan alle zelfopgelegde eisen - te verruilen voor het willen - overgeven aan de stroom van het leven en daarvan genieten - wordt de lezer vrij abrupt buiten gezet. Ze geeft nog wel een inkijkje in haar geestesleven, maar nu meer op afstand, beschouwend en minder direct verhalend. Op mij kwam deze overgang vreemd over, ik heb het boek ook werkelijk weg moeten leggen om te begrijpen wat er gebeurde. Verklaringen te over, maar geen bevredigende.

Dit is een boek met een zeer intense verteltrant, vooral in het begin van het boek vliegen de jaren, gebeurtenissen, gevoelens en gedachten over de pagina's. Compact, met een grote tijdsverdichting. Dit zorgt ervoor dat je al na een paar hoofdstukken goed in het verhaal zit, ze pakt je beet en je moet meelopen. Haast onvermijdelijk met dit zware en dramatische onderwerp. Elyn heeft dat goed opgezet. Op het eind van het boek is dit minder strak geregisseerd en er waren daar meerdere momenten waarop ik uit wilde stappen. 'Nu weet ik het wel', lag vaker op het puntje van mijn tong.

Mijn grootste bewondering voor Elyn Saks gaat uit naar haar moed. De moed om dit boek te schrijven. De moeite die ze zich daarbij duidelijk getroost heeft om vooral ook - hoe theatraal je dat ook zou kunnen ervaren - haar psychosen onder woorden te brengen, door ze te beschrijven vanuit twee perspectieven. Namelijk het hare, verkerend in een psychose, met de wanen, angst, woede, controleverlies en alle andere gevoelens, gedachten en lichamelijk sensaties die er - kennelijk - bij te pas komen. En daarnaast dat van de omstanders, de vrienden, hulpverleners en later ook haar echtgenoot. Het is daarmee een heel persoonlijk, open en integer boek geworden. Waar ik naast een warm gevoel voor deze levenskunstenaar, ook tranen van verdriet kreeg om het verlies dat ze meerdere malen ervoer. En in woede ontstak om de onmacht en onwetendheid van de buitenwereld die haar beter had kunnen helpen. Dat ze hierbij - zoals ze in het nawoord verklaart - tegen adviezen van anderen in, onder haar eigen naam dit boek publiceert is een heldinnendaad.

Ik beschouw dit boek als een belangrijke aanzet in het bespreekbaarder maken van geestesziekten en daarmee een eerste stap in het 'normaliseren' van de positie van mensen met een geestesziekte in onze samenleving. Dat wegstoppen in een inrichting, platspuiten, buiten het maatschappelijk verkeer plaatsen of domweg negeren daaraan niet bijdraagt, is mijns inziens een belangrijk inzicht dat bij veel therapeuten nog niet leeft. Het gezichtspunt dat Elyn zo duidelijk en openhartig verwoord, met een liefdevolle blik op alle betrokkenen, kan niet anders dan een opening zijn om nu te beginnen met hetzelfde de andere kant op te doen. Ten gunste van alle mensen met een geestesziekte, allen die hen dierbaar zijn en ook iedereen die vanuit een professie hen bijstaat. Laat de gekken tot ons komen!

Al een tijdje op de stapel, nu ook gelezen